Muqdisho – Isaga oo sii wata dhaqankiisa ah samaynta booqashooyin garab-istaag ah oo uu ku tagayo dalalka muslimiinta ah inta lagu guda jiro bisha barakeysan ee Ramadaan, ayaa uu madaxa Qaramada Midoobay maanta soo gaaray Soomaaliya, isaga oo hoosta ka xarriiqay baahida wadashaqeynta caalamiga ah si dalka looga samata-bixiyo xaaladda daran ee beni’aadanimo loona taageero dadaallada dowlad-dhiska.

“Waxa aan sidoo kale halka u joogaa inaan ka shanqariyo baahida loo qabo taageero caalami ah oo ballaaran, taageero caalami ah oo ballaaran oo loogu baahan yahay xaaladda adag ee beni’aadanimo darted, taageero beni’aadanimo oo ballaaran oo la xiriirta dhismaha awoodda amni ee Soomaaliya, taageero beni’aadanimo oo ballaaran oo la xiriirta xasilinta iyo horumarinta dalka,” ayuu sheegay Xoghayaha Guud ee QM ka António Guterres oo ku sugan caasimadda Soomaaliya ee Muqdisho.

"In kasta oo Soomaalidu aanay wax gacan ah ku lahayn isbeddelka cimilada, haddana Soomaalidu waxay ka mid yihiin dhibbanayaasha ugu badan. Ku dhawaad shan milyan oo qof ayaa la kulma heerar sare oo cunto yari aad u daran ah.

Dabcanna, sare u kaca sicirka ayaa ka sii daraya. Markaa waxaan ugu baaqayaa deeq-bixiyeyaasha, iyo beesha caalamka inay xoojiyaan taageeradooda,” ayuu hadalkiisa raaciyey.

Madaxa Qaramada Midoobey ayaa hadalkan ka sheegay shir jaraa’id oo ay si wada jir ah u wada qabteen isaga iyo Madaxwaynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud kaasoo ka dhacay xarunta madaxtooyada Soomaaliya, wax yar kaddib markii uu ka soo degay magaalada Muqdisho. Markii ugu dambaysey oo uu Soomaaliya booqday waxay ahayd lix sano ka hor.

Malaayiin ayaa baahan

Gelinkii dambe ee Talaadadii, isagoo uu wehliyo Isku-duwaha Gargaarka Bani’aadminnimo ee Soomaaliya, Adam Abdelmoula, oo sidoo kale ah Xigeenkiisa Ergayga Gaarka ah ee Soomaaliya, ayuu Xoghayaha Guud ee Qaramada Midoobey waxa uu indhihiisa ku arkay qaar ka mid ah dadka Soomaaliyeed ee ay saameeyeen dhibaatooyinka bini’aadminnimo ee dalka ka dhacay xilli uu booqasho ku tegay xero ay ku jireen dadka barakacayaasha ah ee ku sugan magaalada Baydhabo ee xarunta u ah Maamulka Koonfur Galbeed Soomaaliya.

Laba qoys oo uu kula kulmay xerada ADC. 

Qoyska koowaad ayaa waxa ay socdaaleen masaafo dhan 105 KM oo lug iyo gaari-dameer ah si ay usoo magangalaan magaalada Baydhabo sanadkii hore kaddib markii ay dhamaan xoolihii ay dhaqanayeen ay ku dhamaadeen abaaraha socda. Qoyska labaad ayaa sidaas oo kale sameeyey kaddib markii ay xoolihii ka dhinteen, waxayna u safreen ilaa 70 kiiloomitir si ay gargaar u raadsadaan.

“Waxaa la joogaa waqtigii beesha caalamku ay abaabuli lahayd taageero badan, taageeridda Soomaalida si loo dammaanad qaado ammaanka dadkooda iyo la dagaallanka argagixisada, in la taageero Soomaalida si loo xalliyo mashaqooyinka bini'aadminnimo ee aan ka marqaatiga uga nahay xeradan oo kale.  Iyo in Soomaalida lagu taageero sidii loo abuuri lahaa xaalado ay ku dhisaan adkaysiga dadkooda iyo sidii shacabka Soomaaliyeed loogu abuuri lahaa waddo horumar ay ku gaaraan,” ayuu yiri Md Guterres kulammada kaddib.

"Bisha barakeysan ee Ramadaan," ayuu ku sii daray, "waxaan u baahannahay inaan gacan deeqsinnimo ka helno beesha caalamka taasoo aad muhim ugu ah badbaadinta dadkan aan ku soo arkay xeradan, oo ku nool duruufo aad u daran."

Hadda, ku dhawaad kala bar dadka Soomaaliyeed – 8.25 milyan oo qof – waxay u baahan yihiin gargaar beni-aadannimo oo naf-badbaadin iyo kaalmo ah taasoo ay ugu wacan tahay jahawareerka cimilada, kuwaas oo ay ku jiraan shan sano oo xiriir ah oo roob-yaraan ah, iyo colaado daba-dheeraaday, sida laga soo xigtey Xafiiska Isku xirka Arrimaha Bini’aadminnimada ee Qaramada Midoobey (OCHA).

Dadkaas, ilaa 3.8 milyan ayaa ku barakacay dalka gudihiisa, ku dhawaad shan milyan oo qofna waxaa soo wajahay heerar sare oo cunto yari ah. Ku dhowaad 1.8 milyan oo carruur ah ayaa waxaa  haysa nafaqo-xumo ba'an, siddeed milyan oo qofna ma helaan biyo ku filan, fayadhowr iyo nadaafad. Saddex meelood labo meel dadka ku nool meelaha ay abaaruhu saameeyeenna ma helaan daryeel caafimaad oo asaasi ah.

Qorshaha gurmadka beni’aadannimo ee 2023-ka si loo daboolo baahiyaha Soomaaliya waxay u baahan tahay $2.6 bilyan oo Doollar si loo caawiyo 7.6 milyan oo qof - laakiin maalgelinta uu helay waxay taagan tahay qiyaastii 15 boqolkiiba, illaa hadda.

Kulankii hore ee uu warbaahinta kula hadlay Muqdisho, madaxa Qaramada Midoobey wuxuu beesha caalamka ugu baaqay inay "si deg deg ah u maalgeliyaan" Qorshaha.

"Dadka Soomaaliyeed waxay mudan yihiin in beesha caalamku ay garab istaagto, wayna mudan yihiin in laga hortago nafaqo-xumada iyo barakaca, si loo badbaadiyo nolosha, loogana hortago macluusha," ayuu yiri.

Taageerada dowlad-dhisidda

Shirka jaraa’id ka hor, Xoghayaha Guud ee Qaramada Midoobey ayaa la kulmay Madaxwaynaha iyo qaar ka mid ah golihiisa Wasiirada iyo la-taliyeyaasha, isagoo kala hadlay arrimo kale oo ay ka mid yihiin yoolalka dowlad-dhisidda ee ballaaran, iyadoo ay wehlinayso Xigeenkiisa Ergayga Gaarka ah ee Soomaaliya, Anita Kiki Gbeho oo sidoo kale ah ka mas’uul ah Howlgalka Kaalmaynta Qaramada Midoobey ee Soomaaliya (UNSOM).

"Madaxwaynaha iyo anigu waxaan ka wada hadalnay dadaallada qiimaha leh ee ay  dowladdu ay ugu jirto sidii ay wax uga qaban lahayd argagixisannimada, horumarinta nabadda iyo ammaanka qof walba, waxaana hoosta ka xarriiqnay muhiimadda ay leedahay wadashaqayn xooggan oo dhex marta Dowladda Federaalka iyo [Maamullada]," ayuu yiri Md. Guterres.

"Mas'uuliyiinta Federaalka iyo [Maamullada Federaalku] waxay ku tashan karaan taageeradeenna dhismo dowladeed oo horumarsan," ayuu sii raaciyey, "waxaana si gaar ah noo dhiirrigeliyay heshiiskii dhawaan la gaarey ee la xiriirey arrimaha kala duwan ee awood qaybsiga."

Madaxa Qaramada Midoobey ayaa sidoo kale ugu baaqay beesha caalamka inay xoojiyaan taageerada ka baxsan dhanka beni’aadanimada, si ay uga caawiyaan Soomaalidu “inay awood u yeeshaan inay billaabaan hannaan cusub oo xasilinta iyo horumarka dalka ah islamarkaana ay u dhisaan awooddooda si ay ula dagaallamaan Al-Shabaab iyaga oo leh hufnaan kasii badan marka loo eego waqtiyadii la soo dhaafay.”

Bilihii la soo dhaafay, Ciidamada Nabad Suggida Soomaaliya oo ay xoojinayeen malleeshiyaad degaanka ah, ayaa fuliyey howlgallo ciidan oo ka dhan ah Al-Shabaab oo ay ka wadeen Maamullada ka tirsan Dowladda Federalka ee Hirshabelle iyo Galmudug, waxaana la filayaa inay si tartiib tartiib ah ugu sii gudbaan Gobollada dalka Soomaaliya.

La kulanka bulshada rayidka

Sidoo kale Talaadadii, madaxa Qaramada Midoobey wuxuu la kulmay wakiillo ka socdey ururrada bulshada rayidka Soomaaliyeed ee ka shaqeeya arrimaha haweenka iyo awoodsiinta, isbeddelka cimilada, dadka naafada ah, dhalinyarada iyo kooxaha la haybsooco si uu dhagihiisa ugu maqlo howlohooda iyo sida hay’adaha caalamiga ihi ay awood ugu yeelan karaan taageero la siiyo iyaga.

Qaybihii dambe ee fiidnimada isagoo ay wehliyeen xubno ka socdey Dowladda Federaalka iyo wakiillo ka socdey beesha caalamka, ayuu ka qaybgalay afur, oo ah cunnada loo diyaariyey qorrax dhaca kaddib si ay ugu afuraan dadka muslimiinta ah ee soomman inta lagu guda jiro bisha Ramadaan.

Madaxa Qaramada Midoobey ayaa billaabay dhaqankiisan ah in uu sameeyo booqashooyin garab-istaag ah - taasoo ay ku jirto isaga oo sidoo kale soomaya - inta lagu guda jiro bisha Ramadaan, markii uu ahaa Wakiilka Sare ee Hay’adda Qaxootiga ee Qaramada Midoobey, kahor inta uusan qaban xilka ugu sarreeya ee Qaramada Midoobey 2017-kii. Waxa uu horay u sheegay in la soomidda Muslimiinta ee bisha Ramadaan, sannado badan, ay tustay isaga "wejiga dhabta ah ee Islaamka."

Shirkiisii jaraa’id ee uu maanta ku qabtay Muqdisho, waxa uu ku sheegay in Soomaaliya ay ka muuqato “farriinta aan dhicin ee rajada iyo cusboonaysiinta ee bisha Ramadaan.”

"Waqtiyadan adag, waxaan rabaa inaan idinku ammaano tamartiinna iyo adkaysigiinna oo aan ku celiyo taageerada aan kala go'a lahayn ee Qaramada Midoobey," ayuu yiri Md. Guterres. "Waxaan u taagannahay taageerada shacabka Soomaaliyeed iyo Dowladda Soomaaliya – dhanka nabadda, amniga iyo horumarka waara."